AİHM’e Bireysel Başvuru: Başvuru Koşulları ve Usuli Gereklilikler

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ve ek protokollerle güvence altına alınan temel hak ve özgürlüklerin ihlal edilmesi durumunda bireylere başvuru hakkı tanıyan uluslararası bir yargı organıdır. Ancak, bu hak mutlak değildir; başvurunun kabul edilebilir sayılabilmesi için belirli şekil ve içerik koşullarını taşıması gerekmektedir.

1. Başvuru Ehliyeti (Taraf Ehliyeti)

AİHM’e yalnızca gerçek kişiler, hükümet dışı örgütler ve özel hukuk tüzel kişileri başvurabilir. Devletlerarası başvurular ise istisnai olup, bireysel başvuruların esas oluşturduğu sistemde, başvuran tarafın doğrudan ve kişisel olarak bir hakkının ihlal edildiğini ileri sürmesi gerekir.

2. Başvuruya Konu Olan İhlal

Başvuru, AİHS ve ek protokollerinde güvence altına alınan bir hakkın devlet tarafından ihlal edildiği iddiasına dayanmalıdır. İddianın soyut değil, somut olaylara ve mağduriyete dayanması gereklidir.

3. İç Hukuk Yollarının Tüketilmesi

AİHM’e başvurabilmek için başvuru sahibinin, öncelikle kendi ülkesindeki tüm olağan hukuk yollarını etkili biçimde tüketmiş olması gerekir. Bu kural, iç hukuk sistemi içinde hak arama yollarının tam olarak denendiği ve yine de ihlalin giderilemediği durumlarda AİHM’in devreye girmesini amaçlar. Örneğin Türkiye’de Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yolu tüketilmeden AİHM’e başvuru yapılamaz.

4. Dört Ay Kuralı

İç hukuk yollarının nihai karar mercilerince tüketildiği tarihten itibaren dört ay içinde AİHM’e başvurulması zorunludur. Bu süre, mutlak bir hak düşürücü süre olup, istisnası bulunmamaktadır.

5. Kabul Edilebilirlik Şartları

Başvurunun kabul edilebilir sayılması için:

• Aynı mesele daha önce Mahkeme’ye ya da başka bir uluslararası denetim organına sunulmamış olmalı,

• Başvuru açıkça dayanaktan yoksun olmamalı,

• Kötü niyetli veya istismar amacı taşıyan bir başvuru olmamalı,

• Başvurucunun önemli bir zarara uğramış olması gerekmelidir (önemsizlik ilkesi istisnai olarak devreye girer).

6. Başvuru Usulü ve Formu

Başvurular, Mahkeme tarafından belirlenen resmi başvuru formu ile yapılmalıdır. Formun eksiksiz ve usule uygun doldurulması, başvurunun incelenmeye alınması açısından kritiktir. Ayrıca ilgili iç hukuk kararları ve belgeler eklenmelidir.

7. AİHM’in Kararları ve Bağlayıcılığı

Mahkeme, başvurunun kabulü halinde ihlal tespiti yapabilir ve başvurucuya manevi ya da maddi tazminat ödenmesine karar verebilir. Kararlar bağlayıcı olup, devletler tarafından uygulanması zorunludur.

AİHM’e bireysel başvuru süreci teknik olduğu kadar titizlikle yürütülmesi gereken bir hukuki yoldur. Başvurunun başarısı, sürecin doğru yönetilmesine ve delil-temelli sunum yapılmasına bağlıdır.